PARAFIA ŚW. BARTŁOMIEJA
w Jełowej

Z przekazów pisemnych i ustnych wiadomo, że miejscowość kiedyś otaczał pierścieniem las, jak gdyby była odcięta od świata. Z biegiem stuleci wolna przestrzeń rozszerzała się coraz bardziej, poprzez wyręby lasu i osady.

Około 1305 r. wymienia sie już Jełowę w niemieckim prawnym dokumencie, a przed 1399 r. posiada już lenno kościelne i sąd wiejski.

W kronikach po raz pierwszy w roku 1344 można spotkać nazwę Gilowa. Stare przekazy pisemne stwierdzają, że można tu było spotkać wiele gili. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak pochodzenie od jodła, ponieważ miały tu kiedyś rozciągać się olbrzymie lasy jodłowe. Inne zródła wyjaśniają, że nazwa pochodzi od jolowka, co oznacza cielęta i wskazywało by, że kiedyś kwitła tu hodowla bydła. Ostatnią i często przyjmowaną hipotezą jest wprowadzenie nazwy od rodzaju gleby "ił" i od słowa Ilowa.

Istnieje piękna legenda ludowa, że św. Wojciech w czasie swojego pobytu w Opolu miał ruszyć do Gniezna przez Jełowę, gdzie przy jednej ze studni chrzcił mieszkańców. Studnia miała istnieć na linii płotu obecnej szkoły.

Najstarsza osada sięgająca prawdopodobnie czasów daleko przed narodzeniem Chrystusa miała powstać na piaszczystym wzgórzu zwanym Muhlberg (na Młyńskiej Górze - dziasiaj tzw. Borek). W połowie XIX wieku odkryto stare cmentarzysko. Znalezione urny i ich zawartość, wskazują, że już w odległych czasach mieszkali tu nasi przodkowie.

Pewnym punktem zaczepienia jest Młyn Widery (stąd nazwa ulica Młyńska). Nazwisko Widera, jak wynika z kroniki parafialnej, jest jednym z najstarszych w Jełowej. Obok młyna znajdował sie mały staw, który dostarczał wodę kołu młyna do produkcji energii. Mieszkańcy mówią, iż było to piękne miejsce, a w letnim upale niejeden "przemarzył tam swoje wolne godziny".

Wstrząsające czasy nastały dla miejscowości, kiedy w 1807r. i w następnych kwaterowali we wsi Francuzi, a później Rosjanie. W wojsku panował tak straszny głód, że żołnierze zbierali na polach pozostawione łodygi kapusty. Nasi przodkowie musieli przeżyć straszny czas. Widownią dla pojedynków i egzekucji, takich jak bieg przez rózgi, był wielki farski ogród. Zeznania jednego mieszkańca są następujace: "Byłem jeszcze młody, kiedy z moim wujkiem podróżowałem, naturalnie drogą lądową. Inne podróże były wtedy nie do pomyślenia. W miejscowości parę kilometrów dalej byłem świadkiem egzekucji prowadzonej przez Rosjan".

W końcu 1852r. Jełowa uzyskała szosę.

Jełowa otrzymała połączenie kolejowe. 1 października 1889r. uruchomiono trasę Opole - Jełowa - Namysłów, parę lat później poprowadzono połączenie kolejowe Opole - Kluczbork.

Kroniki ukazują, że w latach 1775 - 1770 nauczycielem i organistą był Kleemann. Z tego wynika, że Jełowa posiadała już szkołę. Dawniej nauczyciel uczył wszystkich przedmiotów szkolnych i był organistą w kościele. Następnie organistą i nauczycielem w latach 1817 - 1847 był Franciszek Haase z Krapkowic. Za jego czasów została wybudowana stara szkoła. W 1830r. jej część musiała zostać przebudowana, a w 1903r. zastąpiona całkowicie nowym budynkiem. Wykonanie tej budowy było właściwie pośrednio dziełem proboszcza Siegesmunda. Tak samo zawdzięcza mu Kobylno nową szkołę z 1904r. Dawniej dzieci z Kobylna uczęszczały do szkoły w Jełowej.

Wojna nie oszczędzała nikogo i niczego przechodząc przez tereny powiatu opolskiego i przez Jełowę (17 stycznia 1945r. wkroczyły do Jełowej wojska sowieckie). W Jełowej uległo spaleniu 37 domów, przeważnie z powodu nieobecnosci właścicieli. Mimo zakończenia działań wojennych na terenie parafii szaleje terror. Gwałty, morderstwa, plądrowanie dobytku, podpalenia są zjawiskiem codziennym. Dokonują tego mundurowi i służby niemundurowe.

Lata 1957/1958 to nlata przesiedlania ludności do Niemiec. Z naszej miejscowości ubyło wówczas prawie 300 osób. Kolejne wyjazdy z miejscowości odbyły się w roku 1975, wtedy to wyjechało ok 350 osób. Początek lat 90 - tych to na szczęście ostatnia fala ucieczek do Niemiec.

W Jełowej powstają nowe osiedla mieszkaniowe. W latach 70 - tych przy ulicy Nadleśnej i Dworcowej, w latach 80 - tych zasiedlane są bloki mieszkalne przy ulicy Polnej. Osiągamy wtedy liczbę mieszkańców wynoszącą 2050 osób..

Kościół św. Bartłomieja w Jełowej wzmiankowany jest już w 1399r.

Na podstawie protokołu wizytacji kanonicznej z 1679 roku dowiadujemy się, że w 1633 roku pierwszy drewniany kościół uległ spaleniu.

Nowy kościół o wymiarach: 19,5 m długości i 11,7 m szerokości buduje w roku 1645 ks. Wincenty Galda. Otrzymał za patrona św. Bartłomieja Apostoła. Kościół posiada 8 okien i dwoje drzwi. Ściany wewnętrzne są pomalowane, a podłoga drewniana. Zakrystia dobrze utrzymana. Plac kościelny jest ogrodzony płotem drewnianym podobnie jak masywna wieża kościoła, w której znajdują się dwa dzwony, a w roku 1673 doszła mała sygnatura dzwonu. W centralnym miejscu kościoła znajduje się tabernakulum , które mieści w sobie srebrne cyborium z Najświetszym Sakramentem. W prezbiterium umieszczona jest chrzcielnica. Parafia posiada sprzęt liturgiczny: srebrny kielich z pateną, 5 ornatów i 3 alby liturgiczne, srebrny krzyż z relikwiami Krzyża św., monstrancję, kadzidło, świecznik z brązu, mszał, 11 obrusów na ołtarz oraz 5 korporałów.  

Po zapisie na puszce i kielichu mszalnym dowiadujemy się, że w latach 1685 -1688 opieke duszpasterską sprawował ks. Tomasz Kubitzek. Protokół wizytacyjny z roku 1687/88 potwierdza to oraz dodaje, że jest czternastym proboszczem. Dokument ten szczegółowo podaje opis wnętrza kościoła. W ołtarzu głównym o podstawie murowanej znajduje sie obraz Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej. Drugi mały ołtarz o podstawie drewnianej jest pod wezwaniem Świętego Krzyża i stoi po stronie Ewangelii, natomiast trzeci ołtarz stoi po stronie Lekcji. Wynika z tego, że w prezbiterium istniały dwie małe ambony. Tabernakulum jest odnowione i zamykane na klucz, podobnie jak i chrzcielnica. Obok ambonki Ewangelii stoi konfesjonał.

Wiele dla parafii uczynił ks. Józef Matuszczyk (1749-1765). Za jego czasów dobudowano stojące do dziś prezbiterium do drewnianego kościoła.

W latach 1842-44 został postawiony nowy masywny budynek kościoła. Stary 200-letni drewniany kościół został rozebrany. Pozostało tylko masywne prezbiterium. To wszystko działo sie za czasów ks. Wincenza Onderki.

Około 1867 roku ks. Lonczik zaproponował projekt malowidła nad prezbiterioum ukazujący scenę ukrzyżowania oraz dwóch apostołów św. Bartłomieja i św. Mateusza.

W 1910 roku zbudowano nową wieżę "Bogu na chwałę, a ludziom ku radości". Stara wieża wybudowana w 1843 roku została podwyższona o 13 metrów. Zakupiono zegar na wieżę, otynkowano kościół, wzniesiono nową zakrystię /1912/ oraz dokonano przebudowy pod organami.

W 1924 roku trzech księży z parafii Jełowa otrzymało świecenia kapłańskie w Hiszpanii: ks. Johannes Buhl oraz bracia Holikowie z Kobylna. W 1931 roku parafia świetuje prymicje ks. Johannesa, który po 17 latach odwiedza rodzinne strony. Ks. Johannes w czasie II wojny światowej został wcielony do Wermachtu.

Pierwszy krzyż został postawiony w parafii w 1916 roku (dziasiaj skrzyżowanie ulic Opolskiej i Dworcowej). Fundatorem był Mikołaj Sobiech. Drugi krzyż powstał w 1920 roku (skrzyżowanie dróg Nadleśnej i Dębińskiej). Fundatorem była rodzina Jana i Julii Karwat. Ks. proboszcz Siegesmund wprowadził uroczystą procesję w dzień św. Urbana do krzyża, by Bóg przez przyczynę św. Urbana uchronił parafię od klęsk żywiołowych. Na rozpoczęcie Dni Krzyżowych w 1924 roku został postawiony krzyż na ulicy Młyńskiej. Z czasów ks. Siegesmunda pochodzi krzyż na rozwidleniu ulicy Kupskiej. W 1929 roku został postawiony krzyż ku czci Pięciu Ran Chrystusowych przy ulicy Oleskiej.

Okres II wojny światowej i lata powojenne to "lata cierpienia i łez". Przez ten trudny czas parafię prowadzi ks. Jan Sygulla (1937-1956). Kościół uszkodzony wraz z Domem Organisty, plebania wypalona, dom sióstr zniszczony. Pozostaje wszystko odbudować. Siostry zakonne "Służebiczki N.M.P." zostają wysiedlone do Staniątek w województwie krakowskim, do parafii wracają dopiero w 1956 roku do nowo wybudowanego przez parafian domu.

Nowym proboszczem od 3.10.1956 roku zostaje ks. kanonik Jan Podczerwiński. W 1966 roku parafię nawiedza obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. 8 grudnia 1967 roku ks. Jan Podczerwiński obchodził jublieusz 50 - lecia kapłaństwa.

W 1981 roku w kościele wykonano nowy chór, a także rozpoczęto przebudowę i budowę nowej części budynku gospodarczego z przeznaczeniem na cele katechetyczne i rekolekcyjne. Ośrodek otrzymał nazwę "Dobry Pasterz".

Pierwszy oficjalny dokument pochodzi z roku 1679. Jest to protokół wizytacyjny, w którym czytamy, że kościół w Kobylnie jest oddalony o pół mila od Jełowej, zbudowany z drewna. Patronem kościoła jest św. Mateusz Ewangelista.

Obecnie nie wiemy, czy stary drewniany kościół został spalony, czy też przebudowany.

Nowych informacji udziela rok 1798, w którym to wzniesiono kościół filialny pod wezwaniem św. Mateusza w Kobylnie. Budowa trwała dwa lata. Konsekrowany w 1800 roku przez Sufragana Emanuela de Schimonski. Styl tego kościoła jest barokowo - klasyczny. Murowany z cegły, otynkowany. Prezbiterium jednoprzęsłowe zamknięte ścianą prostą, zakrystia od południa. Nawa nieco szersza dwuprzęsłowa z kwadratową wieżą od zachodu, po bokach, której przebudówki objęte są bryłą korpusu. Wszystkie narożniki wewnątrz i zewnątrz prezbiterium są zaokrąglone, w przejściu z prezbiterium do nawy wklęsłe. Wewnątrz sklepienia żaglaste na gurtach: gurty skrajne wklęsłe, pomiędzy przęsłami nawy - parzyste. W zakrystii sklepienie klasztorne z lunetami. Łuk tęczy zamknięty półkoliście. Podziały ścian w narożach prezbiterium wklęsłymi lizenami, w nawie filarami przyściennymi o lekko wklęsłych bokach, pomiędzy nimi płytkie wnęki zamknięte półkoliście, mieszczące okna. Filary i lizeny zwieńczone gzymsami obiegającymi wnętrze. Wejście do kruchty pod wieżą zamknięte odcinkowo, analogicznie sklepione skośnie przejścia z nawy do pomieszczeń po bokach wieży. Pomieszczenie w drugiej kondygnacji wieży otwarte do nawy i do pomieszceń po bokach arkadami zamkniętymi odcinkowo, z pomieszceń bocznych niskie przejście na chór muzyczny. Chór muzyczny wsparty na dwóch trapezowych filarach wspierajacych arkady, z którymi środkowa o łuku odcinkowym, boczne o łukach koszowych, podsklepiony żaglasto na gurtach, parapet wklęsło wypukły, rozczłonkowany lizenami i wypukłymi płycinami o wyciętych narożach. Na zewnątrz podziały ścian ramowe. Okna zamknięte odcinkowo z kluczami, we wschodniej ścianie prezbiterium i w przyziemiu przebudówek po bokach wieży owalne poziome. Elewacja zachodnia z wieżą nieznacznie występującą przed lico ścian, na osi wejście i okno, umieszczone w wysokiej wnęce zamkniętej półkoliście. Ponad gzymsem koronującym korpusu, na wieży niskitrójkątny przyczółek. Dwie górne kondygnacje wieży rozdzielone gzymsem, ujęte po bokach półszczytami ze spływami osłaniajacymi okapy dachu. W kondygnacji najwyższej po bokach płyciny prostokątne, ponad oknami koliste na pomieszczenie tarcz zegarowych. Dach siodłowy o jednej kalenicy oraz skośnej połaci od wschodu, nad zakrystią pulpitowy, kryte dachówką. Na wieży ośmioboczny hełm z latarnią, pobity gontem i blachą. W wejściach drzwi klepkowe, częściowo ze starymi zamkami. Konfesjonał o cechach klasycznych - pierwsza polowa XIX w. Obraz św. Jana Nepomucena, ludowy XVIII/XIX w.

Wieś ta do roku 1945 była prawnie w całości zamieszkana przez ewangelików. Krótko po II wojnie światowej ludność wyjechała do Niemiec, a ci, którzy powrócili zostali wywiezieni. Stąd też kościół ewangelicki, który znajduje się w Grabiu nie miał parafian i pastora.

W roku 1946 ks. proboszcz Jan Sygulla w obawie przed dewastacją poświęcił kościół. Patronem kościoła jest święty Antoni.

Kościół ten należał do katolików tylko przez jeden rok. Opiekowała sie nim rodzina Hyla. Od roku 1947 kościół przechodzi pod opiekę duszpasterską pastora ewangelickiego.